Конспект по истории Беларуси

VII БЕЛАРУСЬ У XVII ст.
1. Антыфеадальная вайна 1648 — 1653. Беларусь ва умовах вайны Расии и РП
1654 — 1667г.
2. Выники Пауночнай вайны и феадальных мижусобиц для беларуских зямель.

1. Галоуная линия унутрыпалитычнага развицця Р. П. праходзила на стыке
зауседнай барацьбы шляхты з каралеускай уладай. Идэолаги свецких феадалау
имкнулися абаснаваць тэорыю шляхецтва ап якой абвяшчалася Рымскае
паходжанне шляхты. Гэта праявилася у "экзэкутцыйнай праграме", па якой
шляхецкия колы патрабавали ад коралеускай улады звароту шляхецких
"адабраных" у яе раней правоу.
Гэтая праграма атрымала назву праграмы выпраулення Р. П. и была
накиравана на развицце шляхецкай дэмакратыи.
Пад идэями агульнашляхецкай роунасци и свабоды праходзила
канцэнтраванне улады улады у руках шляхты. Сярод шляхецких правоу были:
1) права маемасци на зямлю;
2) свабода ад падаткау, пошлин, воинских пастояу;
3) права асабистай недатыкальнасци, займаць дзярж. пасады, выбираць караля.
Апафеозам шляхецких вольнасцей стау прынцып "либерум вета" (свабоднае
забараняю) яки стау дзейничаць на сеймах з 1652 года. Дастаткова было
аднаму з дэпутатау сказаць забараняю и не магло быць прынята рашэнне не
тольки па гэтаму пытанню, але и па усей павесцы гэтага дня. Шляхта Беларуси
вельми актыуна уключылася у палитычную барацьбу легка мяняючы рэлигийную
прыналежнасць.
Што датычыць усих груп феад.-зап. сялянства, то агульнай для их
тэндэнцыяй быу штодзенны рост павиннасцей и змяншэння зямельн. надзелау.
Так, паншчына павяличылася да 2 дзен з 1/4 частки вытоки у тыдзень.
Пэуныя змяньшэнни адбылися и у статусе гарадоу. Аутаномия дзярж.
гарадоу была падарвана тым, што сеймавыя пастановы абавязвали администрацыю
даваць даваць праваздачу аб сваих даходах старастам.
У прыватна-уласных гарадах улада феадала стала шырэй. Эканам.
становишча горада падрывалася канкурэнцыяй таварау, вырабляемых на весцы и
феадальных фальварках.
Адсутничали некаторыя мытныя пошлины, узрасла колькасць юрыдык.
Уся шляхецкая Р. П. уступила у перыяд глыбокага эканамичнага заняпаду
и палитычнага крызиса.
Усе гэта вылилася у антыфеадальныя выступленни сялянства, прымаушыя
формы нац.-рэлигийнга рухуУнутраныя мижусобицы дампаунялися шэрагам
бесперапынных разбуральных войн у знешней палитыцы.
Мясцовая антыфеадальная барацьба бел. пачынаецца з канца 16ст. и усе
часцей зливаецца з барацьбой украинскага народу.
Адным з самых значных паустанняу гэтага часу было паустанне Севярына
Наливайки 1595 г. Пасаушыся на Падолли и Валыни гэты рух перакинууся на
поудзень Беларуси. Пасля яго падаулення яшчэ доуги час працягвалася
з`яуленне на гэтых тэрыторыях казацких атрадау. У 1606 — 1610 гг. было
дастаткова магутнае выступленне магилеуских гаражан на чале са Стахорам
Митковичам.
У 1632 — 1634 гг на землях ВКЛ Царом Микаилам была развязана вайна з
Р. П. за зварот Смаленска, Чарнигаускай и инш. зямель адабраных Р. П.
раней.
Але самым цяжким па выниках для Беларуси были падзеи сяр. 17 ст. У
1648г. на Украине пачалося магутнае народнае паустанне на чале з Б.
Хмяльницким. У битве пры Жоутых водах и Карсуни ен разбиу польския войски.
Летам 1648 г. пачалися хваляванни сельскага и гарадскога насельництва
Беларуси. На поудзень Беларуси прыходзяць атрады укр. казакоу на чале з
Галавацким, Небабай, Гаркушай.
Паустанне на Беларуси не адрознивалася вяликай арганизацыяй. Сяляне
вырашали свае лакальныя пытанни и высвятляли адносины са сваими феадалами.
Але размах выступлення быу дастаткова шыроки.
Паказальным было паустанне у верасни 1648г. у Пинску, для падаулення
якога спатрэбиуся атрад шляхцицау пад камандваннем князя Мирскага и
замежнае войска. Паустанцы были жорстка пакараны. Больш 3тыс. было забита,
але супрациуленне працягвалася у иншых гарадах.
Выступленне сялян и гаржан у Белар. супраць феад., шляхты и катал.
царквы разам з атрадами Хмяльницкага працягвалися да 1653 года. Хмяльницки
личыу рэальным у вынику перамоги уз`яднананне поудня Бел. з Украинай.
У вайне Укр. и Польшчы апошняя выйшла вышла пераможцай. Рашэнем
земскага сабору и перыяслаускай рады Укр. пераходзила у руск. падданства,
захоуваючы сваю аутаномию. Пры гэтым рус. цар аутаматычна станавиуся
прациуникам Р. П.
Па плану рус. камандвання асноуныя ваенныя дзеянни были разгорнуты на
тэрыторыи Литвы и Беларуси. У 1694 — 1657 гг. вялася рус.-польск. вайна за
беларускую тэрыторыю, таму сучасныя гисторыки часта называюць яе рус.-бел.
вайной.
Аслабленая Р. П. не змагла аказаць супрациулення, таму за лета и
восень 1654г. рус. войски заняли Смаленск, Полацк, Вицебск, Магилеу и г. д.
И пакольки гэтыя гарады без бою не здавалися, яны были вельми разбураны.
Вяликия страты панесли унияцкия и каталицкия касцелы, манастыры. Далучэнне
да Расии ничога незмянила у становишчы народных мас. Феадалы абвяшчали аб
пераходзе у падданства Расии и царская администрацыя захавали их уладанни,
правы и прывелегии.
Сяляне были пазбаулены правоу и падвяргалися гвалту. Верагодна,
тольки гараджане атрымали больш свабоды ад феадалау. Вельми варожа
адносилася царская администрацыя да унияцкай царквы.
Авалодванне рус. войсками Укр., Белар. и часткай Литвывыкликала
занепакоенасць у зах. Еур. краинах баяушыхся далейшага узмацнення рус.
дзяржавы, т.к. выхад Расии на Зах. Дзвину адчыняу ёй шлях да Балт. мора,
дзе у гэты час имкнулася устанавиць панаванне Швецыя. Летам 1655 г. Карл Х
выкарыстаушы слабину Р. П. выступае супраць яе. За некальки месяцау шведы
акупиравали значную частку Польшчы , поунач Литвы, бел. гарады Друю и
Дрысу.
Польски кароль Ян Казимир збег у Силезию, Карл Х абвясциу сябе
польским каралем. На бок Швецыи перайшли асобныя литоус. магнаты, ад имя
яких Радзивил и Корвин-Гансеуски у жниуни 1655 года падписали дагавор аб
пераходзе ВКЛ пад пратэктарат Швецыи.
Апасаючыся узмацнення Швецыи рус. урад пайшоу на перамир`е з Польшай.
Абедзве дзяржавы абязалися выступиць на барацьбу са Швецыяй.
Рус.-швец. вайна пачалася у 1656 г. и працягвалася да 1661 г. кали
быу падписаны Кардзицки мир, згодна якому Расия адказвалася ад набыццяу у
Прыбалтыцы.
Пайсци на гэта Расия была вымушана, так як новы гетман укр. Выгоуски
з часткаю казацкага войску перайшоу на бок Польшчы и Р. П. парушыла
перамир`е.
Ваен. дзеянни зноу ахапили Бел. и Укр. 1659 г. склауся неудала да
Р.П. але паслязаключэння памиж Р.П. и Швецыяй Алиускага миру на працягу
1660 — 1662 гг. поспех спарарожничау Польшчы.
Рус. пакинули Брэст, Гродна, Вильна, Барысау, Магилеу. Дарэчы и у
бел. землях быу рух за зварот у склад Р.П. Напрыклад у 1661 г. паустала
шляхта и гарадск. вярхушка Магилева, якая у адну ноч перабила 5тыс. рус.
гарнизон.
Пасля 1662г. ваен. дзеянни памиж Расияй и Р.П. прыняли зацяжны
характ., знясильваючы абодва баки. У студзени 1667 г. памиж гэтыми 2-мя
дзяржавами было заключана Андрусаускае перамир`е на 13 з паловай гадоу. Па
яго умовах за Рас. замацоувалася Смаленская, Чарнигава-Северская земли и
левабяр. Укр. На правым беразе Дняпра "на вечныя часы" да Расии адыходзиу
Киеу. Бел. и правабяр. Укр. заставалися у складзе Р. П.
Перыяд з сяр. 17 ст. можна назваць патопам для Белар. Па падликах
вучоных загинула 52% насельництва, прычым на усх. Бел. кожныя 80 са 100. Не
засталася ни воднага горада, вески, якия б ни были спустошаны, спалены и
разрабаваны. Напрыклад, у Брэсце было 1500 двароу засталося 869, у Полацку
1502 — 102, у Вицебску 982 — 56.
Такая ж карцина назиралася и у веске. Вельми дорага абышлися народу и
шляхецк. гонар, и царскае жаданне зямельных далучэнняу, и казацкая
вольнасць, адсутнасць талерантнасци. У вынику кан. 16 — 17ст. — адзин з
самых цяжких перыядау у нашай гисторыи:
— раз`яднанне грамадства;
— перарыу уласнай культурнай традыцыи;
— пачатак рэлигийнай нецярпимасци з атрыбутами инквизицыи у адносинах
да прагрэсиуных думау и людзей;
— падрыу эканамичных сил;
— физ. знишчэнне генафонду.
Аднак нават у гэтых умовах не перарывалася навуковая, культурная,
грамацка-палит. и сац.-прававая прагр. думка. яна прадстаулена именами С.
Буднага, Сматрыцкага, С. Полацкага, Лышчынскага, Филиповичаи инш.
2. Да пачатку 17ст. Расия заняла становишча адной з Вялик. краин свету.
Имкнучыся канчаткова узмацниць гэтае станавишча, яна уступае у вайну са
Швецыяй, якая валодала усим пабяр. Балтыи. Польския магнаты, якия парывали
вярнуць тэрыторыю Ливонии, выступили у гэтай барацьбе на баку Расии. Тэатр
ваен. дзеянн. у Паун. вайне 1700 — 1721 гг. стали тэрыторыи Эстонии,
Латвии, Литвы, Польшы, Укр. и Бел.
Вайна пачалася дрэнна для Расии. Шведы у 1700 г. разграмили саюзницу
Расии — Данию, пад Рыгай нанесли паражэнне вайскам Р.П. а затым пад Нарвай
перамагли рус. войски. Упэунены у тым, што Расия не здольна працягваць
вайну, швецк. кароль Карл XII кинуу свае силы у Р.П. И хаця яна не магла
аказаць кольки-небудзь сур`езнага супрациулення, ваенныя дзеянни тут
зацягнулися на пяць гадоу. Першае з`яуленне шведау на Беларуси адбылося у
1702 г., кали, рухаючы у Польшчу шведы разграбавали Гродна. Найбольш значн.
битвай на Бел. была битва пры Лясной у1708 г. Для бел Паун. вайна
скончылася у 1715г.
Сяляне и гараджане непрымали прамога удзелу у ваен. дзеяннях, але, як
и усялякая вайна, Пауночная суправаджалася эпидэмияй, голадам, падрывам и
частковым знишч. вытворчых сил, экан. патэнцыялу. Забяспяч. абедзвюх армий
у асноуным праводзилася за кошт мясц. насельництва рэквизицыи праводзилася
Шведами.
Па загаду Петра 1 бел. сяляне будавали на тэрыт. прыляг. да зах.
межау Расии шэраг вежау и ахоуваць их ад ворагау. Мясц. сяляне павинны были
пастауляць рус. армии фураж.
Выникам Паун. вайны для Бел. стала скарачэнне насельництва на 1/3
частку, становишча пагаршалася унутрыпалит. барацьбой у ВКЛ за вярхоун.
уладу, прыняушую форму мижусобнай вайны у першай палове 80-х гадоу
узвысилися Сапеги, якия стали у апазиц. каралю, имкнучыся стаць на чале
самастойнай Бел.-Лит. дзяржавы. Большасць шляхты, незадаволенная гэтым,
аб`ядноувалася у канфедырацыю на чале якой стали Агинския и Вишнявецкия.
Конфликт набыу характар грамадз. вайны. У листападзе 1700 г. недалека ад
Вильна адбылася битва памиж войсками Сапег и шляхты. Сапеги были разбиты у
сваей мижусобнай барацьбе.

1 2 3 4 5 6